H φτήνια «τρώει» την ενημέρωση

«Αλλαγή». Αυτή ήταν η κυρίαρχη λέξη στο 6ο Παγκόσμιο Φόρουμ για τα ΜΜΕ που έγινε στα μέσα Οκτωβρίου στο κτίριο του πρώην κοινοβουλίου της Δυτικής Γερμανίας στη Βόννη (νυν Παγκόσμιο Συνεδριακό Κέντρο). Στο κατάμεστο από δημοσιογράφους και όχι μόνο υπερσύγχρονο Συνεδριακό Κέντρο δεν έπεφτε καρφίτσα, καθώς ο κορυφαίος διανοούμενος Αβραάμ Νόαμ Τσόμσκι άρχιζε την ομιλία του για τον ρόλο των media στη σημερινή εποχή. 

Παραφράζοντας σχόλιο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Τσόμσκι τόνισε ότι «υπάρχουν τρόποι να υψώσει κανείς τον πήχη της παγκόσμιας κοινότητας προς τη Δικαιοσύνη και την Ελευθερία, αλλά οι μάζες μπορούν να αντιδράσουν μόνο όταν είναι σωστά πληροφορημένες. Θέλω ο Τύπος να λέει την αλήθεια για τα σημαντικά ζητήματα» τόνισε. 

Δημοκρατία σε κίνδυνο 

«Οταν τα ΜΜΕ σιωπούν ή δεν είναι απολύτως αντικειμενικά και δεν αποκαλύπτουν τους πραγματικούς στόχους, τις αληθινές επιδιώξεις αυτών που βρίσκονται στην εξουσία, τότε η δημοκρατία δεν είναι παρά ένας μύθος» πρόσθεσε ο Τσόμσκι.

Αυτό το οποίο κατέστη απολύτως σαφές στο σημαντικότατο αυτό συνέδριο είναι ότι οι τελευταίες δεκαετίες, που το Διαδίκτυο μπήκε για τα καλά στη ζωή μας, συντελέστηκε μια επανάσταση τόσο σημαντική όσο υπήρξε εκείνη της ανακάλυψης της Τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο πριν από 600 χρόνια. Ο Παγκόσμιος Ιστός κατέστη ένα εργαλείο για την παγκόσμια επικοινωνία, την Οικονομία, τις επιστήμες και την πολιτική. Γι΄ αυτό και η ψηφιακή εποχή δημιούργησε μεγάλες ευκαιρίες αλλά και κινδύνους. Κι αυτό γιατί η κατάχρηση του Διαδικτύου έχει πάρει πολλές μορφές όπως το κυβερνοέγκλημα.

Ουσιαστικά, επισημαίνει ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Πoλ Σταρ, τα καλά νέα είναι ότι η ψηφιακή επανάσταση αναζωογόνησε τη δημοσιογραφία. Τα κακά είναι ότι κανείς δεν θέλει να πληρώσει γι’ αυτό. Ετσι, καθώς το Διαδίκτυο υποβαθμίζει την οικονομική βάση του επαγγελματικού ρεπορτάζ, η ελευθερία του Τύπου στη Δύση αποτελεί δυστυχώς διακύβευμα. Οπως υποστηρίζει ο Σταρ, μπορεί η ψηφιακή επανάσταση να υπήρξε θετική για την ελευθερία της έκφρασης, καθώς αύξησε την πολυφωνία στη δημόσια σφαίρα, αλλά ταυτοχρόνως οδήγησε σε εξασθένηση της ελευθερίας του Τύπου, επιτρέποντας σε νέους «παίκτες» να μπουν στο παιχνίδι της ενημέρωσης, ενώ στις χώρες όπου η ελευθεροτυπία είναι περιορισμένη οι επιπτώσεις της ήταν ακόμη πιο σημαντικές.

Στη Δύση, ωστόσο, η ψηφιακή επανάσταση εξασθένησε τη δυνατότητα του Τύπου να δράσει ως αποτελεσματικός πράκτορας υποβαθμίζοντας την οικονομική βάση του επαγγελματικού ρεπορτάζ.

Τα στοιχεία είναι αμείλικτα και δεν σηκώνουν αμφισβήτηση. Η πρόσφατη (πριν από λίγους μήνες) έκθεση του ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι στη δεκαετία 1997-2007 ο αριθμός των εργαζόμενων σε εφημερίδες δημοσιογράφων μειώθηκε κατά 53% στη Νορβηγία, 41% στην Ολλανδία, 25% στη Γερμανία και 11% στη Σουηδία, ενώ σε Γαλλία και Βρετανία παρέμεινε αμετάβλητος. Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, ο αριθμός των δημοσιογράφων στις εφημερίδες μειώθηκε από τις 54.000 στις 40.000.

Κοντολογίς, παντού τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν μια σοβαρότατη οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε το 2000 και κορυφώθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν.

Οπως τονίζει το στέλεχος της γερμανικής εφημερίδας Suddeutsche Zeitung, Χέριμπερτ Πλαντλ «πρέπει να σταματήσει επιτέλους αυτή η “αερολογική” συζήτηση για το πώς η κλασική δημοσιογραφία εξαφανίζεται σ΄ ένα “Τρίγωνο των Βερμούδων”, γιατί η καλή κλασική δημοσιογραφία δεν έχει διαφορά από την καλή on-line δημοσιογραφία».

Τα ΜΜΕ στην Ευρώπη 

Ενα ταξίδι στο τοπίο των ευρωπαϊκών ΜΜΕ αποκαλύπτει μια σειρά μοναδικών χαρακτηριστικών και παραδοξοτήτων όπως, για παράδειγμα, το φαινόμενο της μονοκρατορίας του Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία ή τα πειρατικά Μέσα Ενημέρωσης στην Ιρλανδία. Επίσης, στην Κροατία απαγορεύεται στα μίντια να προωθούν τον πόλεμο, η Τουρκία με 5 ώρες μέσο όρο τηλεθέασης έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παγκοσμίως. Μια γερμανική εταιρεία έχει τις περισσότερες εφημερίδες στη Βουλγαρία, ενώ σε ξένους επενδυτές ανήκουν σχεδόν όλες η ημερήσιες εφημερίδες στην Τσεχία και την Ουγγαρία, σε αντίθεση με τη Σλοβενία όπου σχεδόν όλες ανήκουν σε ντόπιους επιχειρηματίες. Στο Λουξεμβούργο η μεγαλύτερη εφημερίδα ανήκει στην Καθολική Αρχιεπισκοπή, ενώ στην Ελβετία δεν υφίσταται Δημόσια Τηλεόραση. Στη Σουηδία, ποσοστό μεγαλύτερο του 80% διαβάζει καθημερινά εφημερίδα, ενώ στην Ελλάδα και την Πορτογαλία τα ποσοστά είναι τα χαμηλότερα στον ανεπτυγμένο κόσμο. Στη γειτονική της Ισπανία οι εφημερίδες κερδίζουν περισσότερα μέσω των προϊόντων που πωλούν υπό τη μορφή προσφορών παρά από την ίδια την κυκλοφορία των φύλλων τους. Τέλος, ανηλεής είναι ο ανταγωνισμός των εφημερίδων στη Βρετανία, τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά MME στον πλανήτη, αν και αθροιστικά τα τελευταία χρόνια συνολικά οι κυκλοφορίες έχουν πέσει κατά 4,4 εκατομμύρια φύλλα, ενώ στην Ολλανδία μία εταιρεία είναι ιδιοκτήτρια σχεδόν όλων των εφημερίδων.

Τα παράδοξα των ΗΠΑ

Οι ΗΠΑ αποτελούν ίσως τη χώρα με τις πλέον σημαντικές αλλαγές στο τοπίο των ΜΜΕ, καθώς οι νέες τεχνολογίες άλλαξαν άρδην το υφιστάμενο σκηνικό. Κι αυτό επειδή πλέον είναι ευκολότερο παρά ποτέ να προσεγγίσεις το ευρύ κοινό, δυσκολότερο παρά ποτέ όμως να το κρατήσεις. Σήμερα οι Αμερικανοί έχουν πρόσβαση σε 1 τρισεκατομμύριο ιστοσελίδες, 65.000 εφαρμογές σε iPhone, 10.500 ραδιοφωνικούς σταθμούς, 5.500 περιοδικά και 200 τηλεοπτικά δίκτυα. Την ίδια ώρα, η κυκλοφορία των εφημερίδων σε έντυπη μορφή μειώθηκε κατά 7 εκατομμύρια την τελευταία 25ετία. Ωστόσο από το 2006 έως σήμερα οι εφημερίδες σε ηλεκτρονική μορφή έχουν αποκτήσει 30 εκατομμύρια αναγνώστες.

Παράλληλα, σε ό,τι αφορά τη διαφημιστική πίτα, στις εφημερίδες παρουσιάζει πτώση 18,7%, στην τηλεόραση 10,1%, στο ραδιόφωνο 11,7% και στα περιοδικά 14,8%. Αντιθέτως, στα ψηφιακά μέσα η διαφήμιση έχει αυξηθεί στα κινητά κατά 18,1% και στο Διαδίκτυο κατά 9,2%.

Οσο για τα τηλεοπτικά δίκτυα, το ABC, το CBS και το NBC όλα μαζί έχουν 10 εκατομμύρια αποκλειστικούς επισκέπτες τον μήνα όταν για το ίδιο χρονικό διάστημα οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το YouTube και το Myspace έχουν 250 εκατομμύρια επισκέπτες. Και να σκεφτεί κανείς ότι πριν από έξι χρόνια αυτές οι ιστοσελίδες δεν υπήρχαν καν.

Του Δημήτρη Σ. Φαναριώτη / efsyn.gr